تاریخ ترجمه در جهان
06
جولای

تاریخ ترجمه در جهان

وقتی لغت ترجمه را می شنوید ناخوداگاه ذهنتان به مرزهای بیرون از کشور سفر کرده و زبان های مختلف جهان را به خاطر می آورید. با ما همراه باشید تا درباره تارخ ترجمه سفری کوتاه داشته باشیم.

تاریخ ترجمه از کجا می آید؟

کلمه ترجمه (Translation) ریشه کلمه ای لاتین به معنای حمل و نقل است. در بین ریشه یابی در زبان های متفات آنها یک شکاف عمیق پیدا کردند. شاید دلیل پیدایش ترجمه همین شکاف باشد که موجب شکل گیری هسته اولیه آن شده است.

میدانیم که تمام جهان به زبان واحدی صحبت نمی کنند پس برای برقراری ارتباط و انتقال مفاهیم باید کسانی باشند که به عنوان مترجم شناخته می شوند. باستان شناسان بر این عقیده هستند که به احتمال زیاد اولین نوشته در بین النهرین و سومر باستان شکل گرفته است.

مطالعات نشان می دهند که ترجمه ابزاری برای از بین بردن شکاف های زبانی و فرهنگی بوده است، از ترجمه برای گسترش و انتشار پیام های عقیدتی و مذهبی استفاده میشده است. به عقیده دانشمندان کتاب مقدس سنت جروم و گیلگمش از اولین کتاب های ترجمه جهان هستند.

مترجم کیست؟

مترجم کیست؟

فردی که مفهوم متن را از زبان مبدا به زبان مقصد برمیگرداند و منتقل می کند مترجم گفته می شود. کار مترجم در مواردی بسیار حیاتی است، مثلا در معاملات تجاری بزرگ، مباحث سیاسی و مواردی این چنین. پس یک مترجم باید صداقت و تسلط را سرلوحه کار خود قرار دهد.

تاریخ ترجمه از ابتدا شکل گیری آن

از زمان های دور مثلا دوران اوسطی مترجمان برای گسترش زبان ها و هویت ملی و فرهنگی خود، کمک مهمی را کرده اند. از این رو پیشرفت علم در دنیا توسط مترجمان صورت می گرفت که باعث شد جوامع مختلف رو به رشد حرکت کنند.

در گذشته مترجمان معمولا مورد تحقیر بودند  زیرا تعداد کمی از مردم هنر ترجمه می دانستند. از طرفی نیز همیشه کتب علمی، مذهبی و سیاسی همراه داشتند و در این حوزه ها فعالیت می نمودند.  یکی از افراد مشهور در ترجمه سنت جروم بود.

سنت جروم در سال 375 میلادی به ترجمه کتاب مقدس یهودیان و مسیحیان که به زبان عبری نوشته شده بود، کرد. این کتاب از زبان عبری به لاتین ترجمه شد و همین ترجمه کتاب باعث احترام و عذت او بین مردم شد. جروم آثار خود را تحت عنوان ولگاتا معرفی کرد.

تاریخچه لغت ترجمه

کلمه ترجمه به دست آمده از کلمه لاتین که به معنی آوردن و انتقال است. واژه هم تراز ترجمه در زبان یونان باستان کلمه “متافراس” است که معنی “صحبت کردن در میان” را دارد. این واژه ها به عنوان قلب ترجمه در طل تاریخ هستند و مشخص کننده بینش هایی از مردم در مورد ترجمه می باشد.

از اولین آثار ترجمه می توان به ترجمه سنت جروم اشاره نمود. از دیگر آثار باستانی تاریخ ترجمه می توان به متون هندی که به زبان چینی توسط راهبان بودایی ترجمه شدند، اشاره نمود. در دوره های بعدی شاعران رومی متون باستانی یونان را نیز ترجمه کردند که آثار ادبی سرگرم سازی بود.

دانش ها یافت شده از دانشگاه های یونان باستان نشانگر طیف وسیع ترجمه از محققان عربی است. هنگام فتح یونان، محققان عربی آثار آن را گرفته و با ترجمه نسخه ها آثار علمی، سرگرمی و فلسفه را ایجاد کردند. بعدها در قرون وسطی این نسخه ها به زبان لاتین ترجمه شد و در سراسر اسپانیا پخش گردید.

مترجمان معروف در طول تاریخ ترجمه

اغلب مترجمان در طول تاریخ ترجمه شخصیتی مخفی و پنهان دارند. این افراد به عنوان واسطه برای انتشار بزگرترین ایده ها، افکار و نظریه ها در طول تاریخ معرفی می شوند. در مواردی فعالیت ها به عنوان مترجم بسیار خطرناک بود و موجب کشتن آن ها نیز شد.

برای نمونه ویلیام تینال در سال 1536 اعدام شد، زیرا او مشغول به ترجمه کتاب مقدس به زبان انگلیسی بود. از دیگر مترجمان که مشهور بوند و به عنوان اسطوره می توان از آن ها یاد کرد عبارت اند از:

  • راهبان چینی که 74 ترانه را از زبان بودایی هندی به زبان چینی ترجمه کردند. این رویداد در سال 645 میلادی اتفاق افتاد.
  • در قرن نوزدهم نیز کنسانس گارنت به عنوان یک مترجم انگلیسی، ترجمه کلاسیم روسی زا جمله تولستوی، تورگنف، گوگول و چخوف را به زبان انگلیسی انجام داد.
  • در طول قرن بیستم نیز گرگوری راباسا که مترجمی ادبی از آمریکا بود، چندین اثر لاتین را به انگلیسی ترجمه کرد.

تاریخ ترجمه مدرن

ترجمه مدرن

با یک نگاه سطحی به تاریخ ترجمه متوجه می شویم که در گذشته ترجمه ابزاری برای انتقال مفاهیم فرهنگی و مذهبی، ارتباط بین ملت ها، تکلم و موارد این چنین بوده است. اما به عنوان یک هنر، مهارت و علم شناخته نمیشد زیرا سطح علوم آن دوران بسیار پایین بود.

اما در این زمان و با توجه به پیشرفت روز به روز تکنولوژی و ضرورت ارتباط بین کشورها به دلایل مختلف این مهارت جلد هنری به خود گرفته و به عنوان ابزاری در تبادل زبان ها، علوم و فرهنگ ها به کار گرفته می شود. ابعاد جدید از ترجمه ما را وارد دنیای جدید و ناشناخته ها خواهد کرد.

با توجه به اینکه هنر ترجمه در حال دقیق تر شدن و بهتر شدن است، اشتباهات در ترجمه ها بسیار مشهود و قابل اصلاح است. با رشد تکنولوژی ترجمه های ماشینی به دسته مترجم ها اضافه شد. درست است که ترجمه ماشینی سرعت بالایی دارنداما از نظر کیفیت مثل ترجمه انسانی نخواهد بود.

تاریخ ترجمه کتاب قرآن

کتاب قران به عنوان کتاب مقدس مسلمانان شناخته می شود. کتابی که توسط خداوند به پیامبر اعظم اسلام نازل شده است  به عنوان معجزه ایشان یاد می شود. در سایر کتب مقدس مانند انجیل و تورات آمدن پیامبر را تایید کرده اند. این کتاب در بین تمامی مردم جهان شناخته شده است.

کتاب قران امروزه در سراسر دنیا به زبان های مختلف ترجمه شده است. ترجمه صحیح کتاب قرآن توسط پیروان ادیان الهی و مسلمانام امروزه در حال افزایش است. با توجه به اهمیت کتاب قران برای مسلمانان مطالب این کتاب باید عینا ترجمه شده و دخل و تصرفی در آن ها نشود.

ترجمه قرآن در صدر اسلام اسلام است. در زمان پیامبر (ص) ترجمه و تفسیر قرآن کریم توسط یاران ایشان مانند سلمان فارسی، بلال حبشی و صهیب رومی صورت می گرفت. طبق اسناد تاریخی و روایت ها سوره مریم که برای نجاشی، پادشاه حبشه  فرستاده شد، گواه این مطلب است.

تاریخ ترجمه در انقلاب صنعتی

مبنای ترجمه در این دوران دقت و سبک ترجمه است. در دوران ملکه ویکتوریا بود که مسئله دقت در ترجمه مطرح شد حتی ترجمه متون و پاورقی ها نیز مهم واقع شد. تمامی مترجمان سعی داشتند تا از یکدیگر پیشی بگیرند.

در آن دوران مترجم و نویسنده ای به نام Edward FitzGerald در طی سال های بین 1840 تا 1860 رباعیات عمر خیام را به زبان انگلیسی ترجمه کرد.

در قرن 19 میلادی از حیث تاریخ ترجمه نظریه های زیادی برای ترجمه به وجود آمد. نظریه فریدریش دانیل ارنست شلایرماخر بر این اساس بود که وفاداری به اصل متن بسیار مهم است و با شفافیت در ترجمه می توان به وفاداری دست یافت. ایشان مترجم کلاسیک افلاطون به زبانی آلمانی بودند.

تاریخ ترجمه در ایران

به گفته باستان شناسان تاریخ ترجمه در ایران به زمان هخامنشیان میرسد. در آن زمان به دلیل کشور گشایی ها و لازمه ارتباط با مردم مترجمان به میان آمدند. از این رو از کتیبه ها به زبان های علیمی، میخی و پهلوی کهن برای ارتباطات استفاده می کردند.

در زمان ساسانیان نیز ترجمه رشد و گستری فراوانی گرفت و کتاب هایی از جمله یونانی، سانسکریت، لاتین و سریانی به زبان پهلوی ترجمه شدند. از مهمترین آثار ترجمه شده از زبان سانسکریت می توان به کلیله و دمنه اشاره کرد. با ورود اسلام ب ایران زبان عربی گسترش یافت و متون زیادی ترجمه شدند.

در عصر صفوی نیز با گسترش ارتباطات با کشورهای اروپایی، تعدا کثیری از ادبیات جهان به زبان فارسی ترجمه و مطالعه شدند. ترجمه تا دوره قاجار ادامه یافت و با تاسیس دارالفنون در این دوره ترجمه سیر صعودی خود را آغازه کرده و موجب فعالیت های ویژه ای در این زمینه شد.

اولین زن ایرانی مترجم چه کسی بود؟!

اولین کسی که به عنوان مترجم زن ایرانی شناخته شد و توانست این مقام را از آن خودش کند، تاج ماه آفاق‌الدوله بود. از آثار او می توان به نمایش نامه نادرشاه اثر نریمان نریمانف اشاره کرد. این نمایش نامه از زبان ترکی به زبان فارسی ترجمه شد. در سال 1324 هجری قمری در ایران منتشر گردید.

همچنین مجموعه از شعرها، نامه ها و کتاب های «صحت مظفری» نیز از ایشان به جاب مانده است. بانو آفاق‌الدوله پس از پیروزی مشروطه خواهان از همسر خود، ارفع السلطان، جدا شد و تا سال های سال برای گرفتن حق خود تلاش کرد. دیوان اشعار او در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران محفوظ است.

روزی جهانی برای ترجمه

روز جهانی ترجمه برابر یا 30 سپتامبر که در تقویم شمسی مصادف با 8 مهر است، میباشد. با توجه به ترجمه انجیل توسط سنت جروم ، مردم جهان به این باور رسیدند که محافظ مترجم متخصص است. به همین خاطر از سال 1953 توسط فدراسیون بین المللی ترجمه جشن گرفته میشود.

اما در سال 1991 این روز توسط فدراسیون به صورت رسمی روز جهانی ترجمه معرفی شد تا تمامی کشورها ترجمه را به عنوان یک پیشینه ای حرفه ای بشناسند.

چه آینده ای برای ترجمه می توان پیش بینی کرد؟

امروزه ترجمه به عنوان صنعتی گسترده شناخته می شود و می توان آن را در حوزه های مختلفی بکار برد. البته سادگی در ترجمه امروزه به وضوح دیده می شود زیرا ابزارهایی مانند اپلیکیشن های ترجمه، مترجم های آنلاین و امکانات این چنینی، هر فردی در هرجای دنیا می تواند با هم نوع خود ارتباط برقرار کند.

با اینکه ترجمه های انسانی از کیفیت بالایی و مناسبی برخوردار هستند ولی از نظر سرعت از ترجمه های ماشینی عقب تر هستند. پیش بینی ما از ترجمه در آینده به این صورت است که ماشین های ترجمه ک با ظهور هوش مصنوعی شکل گرفتند، بسیار کارآمدتر و باکیفیت تر مورد استفاده قرار بگیرند.

با توجه به شرایط ترجمه در این زمان نمی توان آینده ای دقیق را برای آن پیش بینی کرد. باید منتظر بود تا دید ترجمه ای که همزمان با نوشتن و نگارش آغاز شده است به کجا خواهید کشید. ترجمه به عنوان ابزاری کاربردی برای تمامی دوران ها ضروری است.

ترجمه به عنوان ابزاری برای:

  • ترجمه به عنوان یک آگهی از آخرین تکولوژی ها و دستاوردهاست که طرفداران زیادی را به خود اختصاص داده است.
  • امروزه در تبادل اطلاعات فرهنگی، ادبی و هنری از هنر ترجمه استفاده می شود.
  • برای آگاهی از وضعیت اقتصادی و سیاسی، هر کشور مستلزم مترجم های خبره هستند.
  • از هنر ترجمه در مبادله و معاملات تجاری و اقتصادی بهره میبرند.
  • ترجمه به دلیل اطلاع از اندیشه های پیشینیان و گذشتگان طرفداران زیادی را به خود گرفته است.