اولین سفارش ترجمه در ایران

همیشه اولین ها در ذهن انسان سوال هستند. مثلا اولین انسان، اولین هواپیما، اولین تلفن و شاید اولین ترجمه … . در این مقاله می خواهیم راجع به اولین ترجمه در ایران حرف بزنیم.

اولین سفارش ترجمه در ایران توسط دارالترجمه ناصری

همه می دانیم که ترجمه در دنیای امروز از چه اهمیتی برخوردار است. ترجمه یکی از دلایل پیشرفت کشورها در عرصه های فرهنگی، اقصادی، ، صنعتی و … در کشورهاست. از گذشته تا کنون نیز این پیشرفت ها در تاریخ ایران به چشم میخورد.

در گذشته تمامی دستورات توسط شخص اول کشور یعنی شاه صورت می گرفت و هیچکس حق هیچگونه خالتی نداشت. تا جایی که مردم معتقد بودند بدون اجازه شاه نباید برگی از درخت بیفتد. در مورد ترجمه  حوزه های مربوط به آن هم همینطور بود.

تا زمانی که شاه اجازه نمیداد سران مملکت نمی توانستند مکانی را به عنوان دارالترجم مشخص کنند. پس با ترجمر همراه باشید تا بگوییم چگونه اولین هنری دارالترجمه عملی و ادبی در ایران تاسیس شد و شروع به کار کرد.

دارالترجمه ناصری

دارالترجمه ناصری که به دارالترجمه همایونی نیز معروف است به عنوان یک نهاد ادبی در ایران ، توسط ناصرالدین شاه قاجار برای ترجمه متون خارجی تاسیس شد. قبل از اینکه این دارالترجمه تاسیس شود، به دلیل نیاز دربار مترجمان در کشور فعالیت داشتند، اما این مرکز اولین نهاد رسمی ترجمه در کشور بود.

شخص امیرکبیر برای ارتقای سطح علمی ، ادبی و فرهنگی کشور، گروهی از مترجمان را که از سابقه درخشانی در این حوزه برخوردار بودند، به این دارلترجمه دعوت کرد تا با همکاری هم به ترجمه متون بیگانه بپردازند.

اوایل قصد ناصرالدین شاه از تاسیس این دارالترجمه بسیار ابتدایی بود. هدف او از تاسیس این دارالترجمه، اطلاع از نظر غربی ها در مورد ایران با ترجمه روزنامه ها و جراید اروپایی بود. اما پس از مدتی اتفاقات خوبی در این مکان رخ داد و باعث شد انتقال فرهنگی ایران به سایر کشورها شد.

دارالترجمه ناصری چگونه تاسیس شد؟

پادشاه قاجار، ناصرالدین شاه یک از پادشاهان مستبد و مغرور ایران بود اما متاسفانه ضعف نفس او شدید بود. به همین علت همیشه دنبال نظرات غربی ها درباره ایران بود و این انگیزه ای شد تا در سال 1288 دستور تاسیس یک دارلترجمه در دربار همایونی را برای ترجمه متون بیگانه صادر کند.

این اتفاق درباره تاسیس مکانی رسمی برای ترجمه اولین بار بود که در ایران رخ می داد. پس از تاسیس مسئولیت این دارالترجمه به عهده محمدحسن خان صنیع‌الدوله (اعتمادالسلطنه) واگذار شد. با تلاش های اعتمادالسلطنه بود که دارالترجمه به مکانی برای پیشرفت های فرهنگی و ادبی مبدل شد.

اعتمادالسلطنه که به زبان فرانسه تسلط کاملی داشت همیشه در سفرهای اروپایی ناصرالدین شاه همراه ایشان بود و تنها فردی بود که توانسته بود اعتماد شاه را به دست آورد و کنارش باشد. پس تاسیس دارالترجمه، اعتمادالسلطنه تمام نیروی خود را به کار گرفت تا با همکاری نهادهای کشور و وزارت خارجه مترجمان را جذب دارالترجمه کند.

چه فعالیت هایی در دارالترجمه ناصری انجام میشد؟

پس از اینکه مترجمان در دالترجمه جمع شدند، اعتماد السلطنه دستور ترجمه کتاب های معروف غربی را داد. وفاداری به متن اصلی کتاب ها رعایت میشد و باید قبل از چاپ از زیر دست ناصرالدین شاه رد می شدند. یک از فعالیت های این دارالترجمه خرید کتاب از شایر کشورها و ترجمه آنها بود.

تمامی اخبار مربوط به کشورهای اروپایی مانند سیل، زلزله، جنگ و … ترجمه می شدند تا ناصرالدین شاه با خبر از وقایع باشد. یکی از فعالیت هایی که این دارالترجمه برای پیشرفت و بال بردن سرعت ترجمه بود، برگزاری دوره هایی برای ترجمه های ترکی، فرانسوی و انگلیسی بود.

به دلیل بودجه کم دالترجمه ، اعتمادالسلطنه گاهی اوقات مترجمان را گرد هم آورده تا کتاب های ترجمه شده را برای ناصرالدین شاه بخوانند. اما با تمام تلاش های اعتمادالسلطنه ناصرالدین شاه هیچگاه راضی یه افزایش بودجه دارالترجمه نشد. بودجه دارالترجمه در آن زمان 100 هزارتومن بود درحالی که بودجه یک دارلترجمه در عثمانی 90 هزارتومان بود.

معروف ترین کتاب ترجمه شده در دارالترجمه ناصری

با اینکه بودجه دارالترجمه همایونی بسیار ناچیز بود اما اعتمادالسلطنه سعی کرد تعدادی از کتاب های معروف دنیا را در این دارلترجمه، ترجمه کند. یکی از این کتاب ها، کتاب دو کیشوت اثر سروانتس بود. دون کیشوت اولین رمان و ترجمه کتاب خارجی در ایران است.

تاثیر اولین دارالترجمه در ایران بر سایر کشورها

در ابتدا تاثیراتی که دالترجمه روی کشور داشت در سطح دربار ابل مشاهده بود، زیرا تمامی مقالات، روزنامه ها و متون خارجی پس از ترجمه به دربار فرستاده میشد و در دسترس عموم قرار نداشت. به همین خاطر دارالترجمه نمی توانست سرعت چشمگیری بر فرهنگ و زندگی مردم داشته باشد.

اصلاحات سازنده در دربار

با سفرهای طولانی ناصرالدین شاه به کشورهای اروپایی و همچنین ترجمه هایی که در دارالترجمه صورت میگرفت، ناصرالدین شاه تصمیم گرفت از مدیریت تمامی بخش های مربوط به اداره کشور دست بکشد. و این وظایف را بین سران کشور تقسیم کرد تا آن ها مدیریت کنند.

اصلاحات اجتماعی ترجمه

به دنبال این جریان ها، در اواخر دروره قاجار ترجمه تبدیل ب سلاحی برای نقد های سیاسی شد. در آن زمان مترجمان سعی می کردند که کتاب ها و رمان هایی را برای ترجمه انتخاب کنند که آگاهی مردم را نسبت به اتفاقات سیاسی بالا میبرد.

آموزش مترجمان متخصص و حرفه ای

با تاسیس مرکز رسمی برای ترجمه ، تربیت مترجمانی کاربلد و شایسته کار راحتی بود. یکی از مترجمان متخصص که متون ترجمه شده اش بسیار مورد استقبال عموم مردم و روشنفکران قرار گرفت، محمد طاهر میرزا بود. ایشان یکی از مترجم های متخصص دارالترجمه بود.

رسم الخط فارسی

یکی دیگر از اثرات مثبت دارالترجمه حفظ رسم الخط فارسی بود. با افزایش خوانندگان متفاوت و ترجمه کتاب ها و متون ترجمه شده ، مترجمان از هیچ تلاشی برای غنی شدن دست خط فارسی دریغ نکردند. البته مردم در قدرت گرفتن این مورد بی تاثیر نبودند.

قدرت گرفتن زبان فارسی

با ترجمه متون بیگانه در کشور و به طبع وام گرفتن از بسیاری از کلمات، این ترجمه ها باعث غنی شدن زیان فارسی شدند. این کلمات نه تنها به زبان فارسی وارد نشدند حتی باعث شد تا زبان فارسی قدرت و پیشرفت بزرگی را کسب کند.

مردم با دیگر فرهنگ دیگر کشورها آشنا شدند

با قدرت گرفتن ترجمه در ایران و در زمان قاجارها، باعث شد که تعداد زیادی از کتب خارجی از زبان ها گوناگون به زبان فارسی ترجمه شود و با خواندن آنها انتقالی بین فرهنگ و دانش کشورها صورت گرفت. این دادوستدها در سطح فرهنگ مردم بسیار تاثیرگذار بود.

ترجمه کتاب هایی مانند بیست هزار فرسنگ زیر دریاها باعث می شد تا مردم علم و دانش را در قالب یک داستان یاد بگیرند. به دلیل اینکه کتاب ها از روی نسخه اصلی آن ها ترجمه می شدند، نقش زیادی در علاقه مردم به فراگیری علم و دانش را ایفا کرد.

مترجمان بر این اصل معتقد بودند که ترجمه رمان ها بهترین گزینه برای ارتقای کیفیت زندگی مردم است. پس ترجمه رمان ها را در اولویت قرار داده تا با سیک زندگی غربی آشنا شوند و به کمک آن بتوانند زندگی خود را بهبود ببخشند.

موانعی که سر راه مترجمان قرار داشت…

به هرحال هر مرکز و کسب و کار جدیدی نسبت به خود موانع را در سر راه دارد. دارالترجمه ناصری هم از این مورد استثنا نبود و بر سر راه مشکلات و موانعی را می دید. در ادامه با تعدادی از آن ها آشنا می شویم:

ترجمه با عقاید شخصی

در زمان قاجار به دلیل عقب ماندگی مردم نسبت به سایر کشورها مخصوصا غربی ها، به دلیل ناآشنایی مترجمان با ادبیات غربی، رمان ها و تفکر آنها، باعث میشد تا در هنگام ترجمه عقاید خد را به کار بگیرند. آنها در متن اصلی کتاب دست میبرند به طوری که از هدف اصلی نویسنده خارج می شدند.

ترجمه ناپذیر

یکی دیگر از مشکلات ترجمه ناآشنایی با برخی کلمات و واژه های غربی بود. مترجم به دلیل فضاب بسته و حدود و عدم آگاهی از زندگی غربی ها دست به ترجمه میزد. مثلا در آن زمان وسایل ارتباطی در غرب گسترش یافته بود که مترجم نه تنها آن ها را ندیده بود بلکه عبارات فارسی برای ترجمه در اختیار نداشت.

سانسور در ترجمه های قاجار

از آنجایی که یکی از دوران تاریک و بسته ایران از لحاظ سیاسی، دوران قاجار بود، پادشاه و دربار تا آگاهی از ضعف حکومتی خود به هیچ عنوان اجازه ترجمه متون انتقادی را به مترجمان نمی دادند. پادشاه از آشنایی مردم با حکومت های غربی ترس داشت.

پیش تر گفتیم که تمامی آثار قبل از نشر به دربار و نزد شاه فرستاده می شد و با تایید ایشان به چاپ می رسید. دربار با بررسی متون ترجمه شده اگر نکته ای انتقادی در آن ها می یافت اجازه نشر را صادر نمیکرد. در این شرایط حتی برخی از مترجمان به زندان انداخته می شدند.

افراط در بومی سازی

یکی درگیر از مشکلاتی که در زمان قاجار و در دارالترجمه مشاهده میشد، بومی سازی بسیار زیاد آثار غربی بود. به دلیل غیرقابل لمس بودن برخی از مفاهیم و اتفاقاتی که در کشورهای غربی می افتاد، مترجمان مجبور بودند که مفاهیم را برای مردم شفاف سازی کنند.

به عنوان مثال، مترجمان بجای استفاده از شخصیت های غربی، نام اسطوره های ایرانی مانند رستم، سهراب، اسفندیار و … را استفاده می کردند. البته در زمانی این ماجرا خیلی افراطی شد تا جایی که داستان های ادبی غربی به افسانه های کوچه و بازاری تبدیل شده بود.

عدم وجود امکانات

در آن زمان که دارالترجمه تاسیس شد و قاجاریان بر ایران حکومت داشتند امکانات آموزشی چندانی در کشور وجود نداشت. فقط کسانی مترجمانی موفق میشدند که در کشورهای خارجی زندگی و تحصیل کرده بودند. این گروه هم فقط شامل شاهزاده ها و اشرافی ها و درباریان بود.

سرانجام دارالترجمه ناصری

پس از چندی ناصرالدین شاه دستور داد تا دارالترجمه به یک وزارت خانه به نام انطباعات تبدیل شود و روی پیشرفت آن تمرکز کرد. به دستور اعتمادالسلطنه وزارت خانه به بخش هایی از جمله ترجمه، نشر، تالیف، اخبار و روزنامه و همچنین بخش صدور مجوز تقسیم شد که هرکدام مسئولیت خاصی داشتند.

پس اینکه اعتمادالسلطنه در سال 1313 درگذشت، بردارزاده او مسئلیت وزارت خانه را به عهده گرفت که متاسفانه جدیت اعتمادالسلطنه را نداشت. وزارت انطباعات به مرور فعالیت خود را در بخش های تالیف، ترجمه، نشر و موارد این چنین از دست داد و فقط نقش صدور مجوز را ایفا می کرد.

دارالترجمه دیگر از اهمیت سابق برخوردار نبود و هیچ شور و شوقی مانند گذشته در آن به چشم نمیخورد. پس از تضعیف این وزارت خانه سرانجام پس اینکه انقلاب مشروطه به پیروزی رسید، برای همیشه حذف شد.

ترجمه به عنوان یک راهکار برای پیشرفت کشور است

با توجه به تمامی مطالب گفته شده در خصوص ترجمه حتما تا اینجای کار متوجه اهمیت ترجمه و وجود مترجمان در کشور شده اید. برای درک مسئله به ای فکر کنید که هیچ کتاب پزشکی به زبان فارسی ترجمه نشده بود. به نظر شما وضعیت سلامت جامعه چطور بود؟

درست است که در دوران ترجمه مردم از لحاظ مال و فقر در اوضاع نابسامانی به سر میبرند اما با پیدایش ترجمه سطح علمی و دانش مردم بسیار موثر بود. در کوتاه مدت نمی توان اوضاع علمی و فرهنگی یک کشور را بهبد بخشید اما ترجمه قطعا یکی ستون های تاثیرگذار در این مورد می باشد.

در جهان امروز و با وسایل ارتباطی و انتقال سریع بین کشورها، باید به ترجمه آثار مهم کشور پرداخت. با به کارگیری افراد خبره و دانش آموخته در خصوص ترجمه های تخصصی می توان قدم بزرگی برداشت. نتیجه ترجمه این آثار علمی و تخصصی بهبود و پیشرفت در اوضاع علمی، فرهنگی و صنعتی کشور خواهد بود.

جشنواره ادبی در ترجمر

مجموعه ترجمر به عنوان عضو کوچکی در جامعه سعی دارد با اهمیت به موضوع ترجمه و تربیت مترجم های خبره و متخصص در علوم مختلف، قدم بزرگی در پیشرفت جامعه و سطح علمی بردارد. در حال حاضر یکی از موضوعات مهم جامعه که باید به آن پرداخته شود، ترجمه است.

مجموعه ترجمر با بکارگیری افراد متخصص در حوزه های مختلف شما را در ترجمه انواع متون علمی – تخصصی و سایر موضوعاتی که به ترجمه مربوط می شود، کمک میکند. از طریق لینک ثبت سفارش بهترین و باکیفیت ترین ترجمه ها را با قیمتی مناسب و توافقی در اختیار داشته باشید.