شعر و نثر چه تفاوت هایی دارند؟

تفاوت شعر و نثر در ادبیات فارسی

ادبیات عبارت است از نوعی آثار خلاقانه مکتوب که دارای ارزش بالا و ماندگاری است. نثر و شعر در ادبیات دو شکل رایج ادبیات هستند که نکته‌ا‌ی را به مخاطب ارائه می‌کنند. از تفاوت شعر و نثر در ادبیات فارسی می‌توان به این مورد اشاره کرد که هردوی این اشکال نوشتاری در ادبیات دارای نوشتار، ویژگی‌ها، اهداف و ساختار منحصر به‌‌فردی هستند که استفاده از هر کدام از آنها زیبایی یک متن را دو چندان می‌کند.

 باید این نکته را متذکر شد که برای نوشتن این اشکال داشتن مهارت کافی مورد نیاز است. تنها شباهتی که بین این دو نوع سبک نوشتاری وجود دارد این است که هم نثر و هم شعر از زبان توصیفی، مانند ابزارهای ادبی استفاده می‌کنند تا بتوانند خواننده را با خود همراه کنند.

با این حال، در این مقاله قصد بر این است که به تفاوت شعر و نثر در ادبیات فارسی پرداخته شود، البته لازم است که در ابتدا تعریفی از آنچه که شعر و نثر خوانده می‌شود، ارائه شود.

شعر چیست

شعر در معنای لغوی به دانش و فهم ادراک اطلاق می‎‌شود که چامه، سرود، سخن و چکامه نیز خوانده می‌شود و درواقع یکی از کهن‌ترین گونه‌های ادبی و شاخه‌ای از هنر است. شعر، کلامی‌ست موزون وخیا‌ل‌انگیز که وجود وزن و قافیه برای آن ضروری است و برای به اشتراک گذاشتن ایده‌ها، بیان احساسات و خلق تصویر؛ هنرمندانه نوشته می‌شود. شعر از طریق ساختار کلمات و قافیه‌ای که خوانندگان را با آن پیوند می‌دهد، به برانگیختن قوه تخیل خوانندگان می‌انجامد.

همچنین مطالعه کنید انواع شعر در ادبیات

نثر چیست

نثر در لغت به معنای پراکندن، پراکندگی، افشاندن، سخن پاشیده و افشانده به‌کار می‌رود، اما در اصطلاح نثر در ادبیات به‌عنوان نوشتار مستقیم و سرراست و نه شاعرانه است. در نثر دیگر نیازی به رعایت و پایبندی به وزن و قافیه وجود ندارد؛ بلکه بیشتر به سخنان و گفتارهای روزمره نزدیک است.

همچنین مطالعه کنید انواع نثر در ادبیات

به‌طور کلی، می‌توان تعریف نثر را اینگونه دانست: سبکی از نوشتار است که از ساختارهای دقیق قافیه و وزن پیروی نمی‌کند، بلکه از ساختارهای دستوری معمولی برای شرح واقعیات و توصیف افکار، نظرات و اندیشه‌ها استفاده می‌کند. هدف از نثر رساندن پیام به مخاطب است و مخاطب سعی دارد زودتر پیام و مقصود را دریابد.

تفاوت شعر و نثر در ادبیات فارسی

همانطور که گفته شد شعر و نثر در ادبیات فارسی هردو شکلی از ادبیات هستند که نکته‌ای را به مخاطب ارائه می‌کنند، اما این دو نوع سبک نگارش از جهات مختلفی باهم تفاوت دارند. در اینجا سعی شده است به بسیاری از موارد تفاوت شعر و نثر در ادبیات فارسی پرداخته شود. به ‌این ترتیب مواردی که شعر و نثر را از هم متمایز می‌کند عبارتند از:

1- نثر گونه‌ای از ادبیات است که دارای زبان و ساختار و جمله‌بندی معمولی است، درحالی‌که شعر گونه‌ای از ادبیات است که زیبایی‌شناسانه است، یعنی دربردارنده آهنگ، قافیه، ردیف، وزن و … است که معنای آن را دوچندان و زیباتر می‌کند.

2-  زبان نثر به‌وضوح مستقیم و سرراست است. از سوی دیگر، شعر از زبانی خلاقانه، ریتمیک و رسا استفاده می‌کند تا آهنگ و حسی یکتا و منحصربه‌فرد به معنای آن ببخشد.

3- نثر کاملا واقع‌گرایانه است، اما شعر کاملا مجازی و تخیلی است.

4- نثر در ادبیات از تعدادی پاراگراف تشکیل شده است که شامل تعدادی جمله و عبارت است. این جملات پیام یا ایده‌ای را به همراه دارند که هدف آنها ارتباط با مخاطب است. درمقابل، شعر از تعدادی بیت تشکیل شده است که مجموعه‌ای از آنها را بند می‌نامند. این ابیات ناگفته‌های زیادی برجای می‌گذارند که شاعر تفسیر آن‌ها را بر عهده خواننده می‌گذارد.

5- نثر سودمندگرایانه است، یعنی اخلاق، درس، تفکر یا ایده‌ای را به خواننده منتقل می‌کند، بالعکس، شعر قصد برانگیختن احساسات و عواطف خواننده را دارد که می‌خواهد او را به‌وجد بیاورد یا سرگرم کند.

6- هدف اصلی نثر رساندن پیام یا اطلاعات است، درحالی‌که شاعر در شعر خود تجربه‌ها یا احساسات خود را با خواننده در میان می‌گذارد و او را با خود همراه می‌کند، که این هدف؛ نقش تعیین‌کننده‌ای در شعر دارد.

7- از تفاوت شعر و نثر در ادبیات فارسی می‌توان به این مورد اشاره کرد که هنگام صحبت از خلاصه کردن یا بازنویسی، تنها می‌توان نثر را خلاصه کرد، زیرا اصل شعر در سبک نگارش و شیوه‌ای است که شاعر عنوان کرده است، به‌طوری‌که ابیات، آهنگ، وزن و الگوی نوشتاری شاعر جزو زیبایی شعر محسوب می‌شود که نمی‌توان آن را بازنویسی کرد.

8- خواندن و فهم نثر راحت‌تر از شعر است، به‌گونه‌ای که نثر را با یک بار خواندن می‌توان متوجه شد، درحالی‌که شعر برای درک نیاز دارد که چندین‌بار خوانده شود.

9- در نثر محدودیت کلمه وجود ندارد و دست نویسنده در این موضوع باز است، اما شاعر در شعر محدودیت کلمه دارد.

10- در نثر آهنگ، ریتم و قافیه وجود ندارد، درحالی‌که قافیه و آهنگ از ارکان اصلی یک شعر درادبیات است.

11- در نثر امکان آوردن نقل قول وجود دارد، اما در شعر چنین چیزی میسر نیست.

12- نثر از قوانین دستوری پیروی می‌کند، به این صورت که هر واژه ای در آن باید در جای مشخص خود قرار بگیرد، اما در شعر، شاعر موظف به پیروی از دستور و ساختار زبان نیست، بلکه با جابجایی کلمات به آن‌ها تصویر و الهام بخشیده است.

13- نثر همواره با زمانه و تاریخ خود همراه است و در زمانه‌ی خاصی شکل می‌گیرد؛ ولی شعر کاملا عکس  این موضوع است و نمی‌توان آن را محدود به زمانه خاصی کرد.

سخن آخر

هم نثر و هم شعر دو شکل رایج از آثار ادبی با مفاهیم متفاوت هستند. تفاوت نثر و شعر در ادبیات فارسی نثر در ادبیات به زبانی ساده در قالب پاراگراف‌هایی نوشته‌ می‌شود که هدف اصلی آن انتقال پیام به مخاطب است. از سوی دیگر، شعر در ادبیات در قالب بیت‌هایی با سبک زیبایی‌شناسانه و الهام‌بخش سروده می‌شود که از الگوی منحصر به فردی همچون آهنگین بودن و دارابودن قافیه و وزن برخوردار است.

با این وجود باید این را دانست که از تفاوت نثر و شعر در ادبیات فارسی می‌توان این‌گونه برداشت کرد که هیچ‌کدام از این دو سبک نوشتاری بر دیگری ارجحیت ندارد و هر دوی آن‌هابرای اینکه بتواند پیامی را به خواننده منتقل کند و روح، احساس و هیجانات او را درگیر کند، لازم است. بنابراین هم شعر و هم نثر جایگاه مهم و  تعیین‌کننده‌ای در ادبیات فارسی دارند.

کلمات کلیدی: تفاوت شعر و نثر در ادبیات فارسی