صامت و مصوت چیست و چگونه باید تعداد آن‌ها را مشخص کنیم؟
آیا می‌دانید صامت و مصوت چیست؟
آیا می‌دانید چگونه در یک عبارت، تعداد صامت و مصوت را تشخیص دهید؟
با ما همراه باشید تا تمام نکات لازم و کلیدی را در رابطه با این مفاهیم در زبان فارسی، خدمت شما عزیزان بیان کنیم.
اگر بخواهیم در این مورد تخصصی صحبت کنیم، لازم است در ابتدا کمی در مورد الفبا توضیح دهیم. شاید اکنون تصور کنید که نیازی به دانستن آن ندارید، اما باید بدانید که برای به دست آوردن اطلاعات اصولی و صحیح، بهتر است همه چیز را از پایه یاد بگیرید.
و اما در ابتدا در مورد الفبا صحبت می‌کنیم و در ادامه صامت و مصوت را توضیح می‌دهیم. همچنین در طول مقاله تمام مواردی را که تکمیل‌کننده اطلاعات شما در این زمینه خواهند بود، بیان خواهیم کرد و این اطمینان را به شما عزیزان می‌دهیم که همه دانشی که در این زمینه به آن نیاز دارید را در اختیارتان قرار خواهیم داد.
تعریف ساده‌ای از الفبا
به مجموعه‌ای حروفی که برای نوشتن در یک زبان از آن استفاده می‌شود، الفبا می‌گویند. امروزه جهت نشان دادن آواهای فارسی نیز از مجموعه نشانه‌های الفبای زبان فارسی استفاده می‌شود.
این مجموعه نشانه‌ها عبارت‌اند از:
ا ء ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ لم ن و هـ ی
هر کدام از نشانه‌های مجموعه‌ی بالا نیز به‌عنوان یک حرف در زبان فارسی استفاده می‌شود. به بیان دیگر هر کدام از آن‌ها یک حرف هستند. همچنین می‌توان گفت که هر آوایی به شکلی متفاوت از دهان خارج می‌شود و نمایندگان آن‌ها حروف هستند که برای نوشتن مورداستفاده قرار می‌گیرند.
همچنین مطالعه کنید قالب های شعر فارسی
حروف کلمات را تشکیل می‌دهند و کلمات نیز جملات را می‌سازند. همچنین لازم است بدانید که برخی از حروفی که در بالا نام بردیم را به دو یا چند شکل متفاوت نوشته می شود؛ به‌عنوان مثال: ه، هـ، ـهـ، ـه.
واج چیست؟
اکنون که با آواها در الفبای فارسی آشنا شده‌اید، لازم است بدانید که واج چیست؟ در این بخش از مقاله قصد داریم در این باره به‌طور کامل صحبت کرده و نکات مهم و کلیدی را بیان کنیم.
دانستید که برای بیان کردن آواهای زبان فارسی، از حروف الفبای فارسی استفاده می‌شود. اکنون لازم است بدانید که هر کدام از این آواها، به‌عنوان یک واجشناخته می‌شوند. در تعریف دیگری، می‌توان تعریف را این گونه بیان کرد:
کوچک‌ترین واحد صوتی زبان، واج نام دارد که می‌تواند در معنای کلمات، تغییر ایجاد کند. به بیان دیگر این واحد صوتی توانایی تغییر معنا را دارد.
مثال 1: به دو واژه جیب و سیب توجه کنید. متوجه می‌شوید که در این دو کلمه، ج به س تبدیل شده است و این معنای کلمه را به‌طور کلی تغییر داده است.
مثال 2: همچنین می‌توان به دو کلمه پَر و پُر اشاره کرد که تنها تفاوت آن‌ها در یک ضمه است و این تغییر ضمه، معناهای متفاوتی را به وجود آورده است.
شاید با توجه به مثال بالا، متوجه شوید که واج‌ها، انواع مختلفی دارند. در بخش بعدی مقاله به بررسی این مورد می‌پردازیم.
انواع واج چیست؟
به‌طور کلی می‌توان کوچک‌ترین واحد صوتی زبان را به دو دسته تقسیم کرد:
- واج‌های همخوان یا صامت
- واج‌های واکه یا مصوت
در ادامه هر کدام از این دسته‌ها را به‌طور جداگانه بررسی خواهیم کرد؛ اما لازم است پیش از آن، چند اصطلاح مهم را تعریف کنیم.
آیا می‌دانید مخرج یا واجگاه چیست؟ به دستگاه تولید واج، واجگاه یا مخرج می‌گویند. دستگاه تولید واج، لب‌ها، لثه، دهان، نای و … را شامل می‌شود.
در واجگاه، هر واجی که تولید می‌شود، جایگاه خاصی دارد. برای درک این موضوع، به مثال زیر توجه کنید!
به نحوه‌ی تلفظ واج (د) توجه کنید. برای تلفظ آن، لازم است نوک زبانتان به دندان برخور کند و از این جهت به این واج، زبانی _ دندانی گفته می‌شود.
نکته: مورد بسیار مهمی که در این جا لازم است به آن اشاره کنیم، در مورد واج‌هایی است که دارای واجگاه نزدیک به هم هستند. بدون قرار دادن فاصله، نمی‌توان این واج‌ها را در کنار یکدیگر قرار داد.
مثال: (س) و (چ) را در نظر بگیرید. واضح است که نمی‌توان این دو را در کنار یکدیگر تلفظ کرد و باید در بین آن‌ها فاصله وجود داشته باشد. این فاصله می‌توان یک مصوت باشد. چَشم مثالی واضح در این مورد است.
آشنایی با انواع واجگاه ها
انواع واجگاه‌ها عبارت‌اند از: لبی، لب و دندانی، دندانی، لثوی، کامی، نرمکامی و چاکنایی.
نحوه تولید هر واجگاه به شرح زیر است:
- لبی: انسدادی و دماغی
- لب و دندانی: سایشی
- دندانی: انسدادی، دماغی
- لثوی: سایشی، مرکب، نیم مصوت، لرزان (زنشی) و کناری
- کامی: انسدادی
- نرمکانی: سایشی و انسدادی
- چاکنایی: سایشی و انسدادی
- صامت‌هایی که در هنگام تولیدشان، مسیر هوا مسدود می‌شود، انسدادی هستند.
- صامت‌هایی که از راه بینی تلفظ می‌شوند، دماغی هستند.
- صامت‌ها در صورتی که راه هوای بازدم تنگ شده و با لرزش خارج شود، سایشی هستند.
- در صورتی که در هنگام تولید صدای صفیر شنیده شود، صامت‌ها صفیری هستند.
- پاشیده همانند پاشیدن شدن آب به یک سوراخ تنگ است.
- صامت‌هایی که با انسداد شروع شده و با تأخیر به‌صورت سایشی خارج می‌شود، مرکب نامیده می‌شوند.
- در صورتی که زنگ یک صامت و مصوت به گوش برسد، نیم مصوت را داریم.
- در صورتی که نوک زبان مرتباً بجنبد و به کام یا لثه بخورد، صامت‌های زنشی یا لرزان را داریم.
- و در آخر کناری، به صامت‌هایی می‌گویند که نوک زبان چسبیده به کام یا لثه باشد و از دو طرف، هوای بازدم خارج شود.
هجا چیست؟
اکنون که با واج‌ها به‌طور کامل آشنا شده‌اید، می‌توانیم بگوییم هجا چیست؟
از ترکیب واج‌ها، هجا ساخته می‌شود. به بیان دیگر می‌توان در دنیا واج‌ها، کوچک‌ترین مجموعه‌ی تشکیل شده از آن‌ها را هجا دانست. بیان هجاها بدون قطع کردن و بدون فاصله، در یک لحظه انجام می‌شود. با مطالعه‌ی مثالی که در ادامه بیان می‌کنیم، این مفهوم به‌طور کامل برایتان یادآوری می‌شود.
همچنین مطالعه کنید چگونه پاورپوینت مناسب دفاع پایان نامه داشته باشیم؟
نکته: مطمئناً در سال اول دبستان، نحوه‌ی بخش کردن کلمات را به یاد دارید. به‌عنوان مثال در بخش کردن کلمه الفبا، این گونه عمل می‌کردیم:
(اَ / لِف / با)
در واقع این کلمه در سه هجا بیان می‌شود که همان بخش کردن خودمان است. هجاها می‌توانند بلند یا کوتاه باشند. هجای بلند مانند (بافت) و هجای کوتاه همانند (دَر).
صامت و مصوت چیست؟
تاکنون مواردی را بیان کردیم که لازم بود برای توضیح این بخش از مقاله، آن‌ها را بشناسید. اکنون مطالب را کامل و بدون هیچ مشکلی، متوجه خواهید شد. در ابتدا صامت و مصوت را معرفی می‌کنیم و در ادامه توضیح خواهیم داد که تعداد آن‌ها چندتاست و به چه نکاتی در رابطه با آن‌ها باید توجه داشت.
در صورتی که در ادای دسته‌ای از آواها، پس از آن که جریان هوا از نای گلو گذشت، به‌طور اتفاقی بین گلو و لب در جایی متوقف شود و از تنگنا با یک فشار خارج شود و در نهایت از خطی که میان دهلیز دهان است منحرف شود و یا منجر به اهتزاز یکی از اعضای برتر گلو شود، در واقع یک صامت را ادا کرده‌اید.
در لغت، این دسته از آواها را به معنای بی‌صدا و ساکت می‌دانند. شاید تصور کنید که این آواها، پیچیده و سخت هستند، در صورتی که چنین نیست و در ادا با بیان چند مثال، مفهوم آن به‌خوبی برایتان جا می‌افتد.
و اما به آواهایی که خارج شدن آن‌ها از گلو، با لرزش تارها همراه است، مصوت گفته می‌شود. دهان گوینده در هنگام ادای این آواها، باز می‌ماند و اگر دقت کنید هوا می‌تواند به‌طور آزادانه از گلو تا لب حرکت کند.
همچنین مطالعه کنید استعاره مصرحه
در زبان فارسی چند تا صامت داریم؟
با توجه به تعریفی که در بالا بیان کردیم، آیا می‌دانید در زبان فارسی چند تا صامت داریم؟
این دسته از آواها در زبان فارسی معیار 23 عدد هستند. این 23 عدد عبارت‌اند از:
ا ء ب پ ت ث ج چ ح خ د ز ژ س ش ف ق ک گ لم ن و هـ ی
در زبان فارسی، از چند نشانه (حرف) برای نشان دادن برخی از صامت‌ها استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، می‌توان به چهار نشانه‌ی متفاوت (ز / ذ / ض / ظ) اشاره کرد که برای نشان دادن یک واج صامت، از آن‌ها استفاده می‌شود. در ادامه جهت آشنایی بیش‌تر شما عزیزان، جدولی را آماده کردیم.
| نام یا نام‌های حروف | حرف |
| الف | ا |
| همزه | ء |
| بِ، با، باء | ب |
| پِ | پ |
| تِ، تا | ت |
| ثِ، ثا، ثاء | ث |
| جِ، جیم | ج |
| چِ | چ |
| حِ، حا، حاء | ح |
| خِ، خا، خاء | خ |
| دِ، دال | د |
| ذِ، ذال | ذ |
| رِ، را، راء | ر |
| زِ، زا، زاء | ز |
| ژِ، ژی | ژ |
| سِ، سین | س |
| شِ، شین | ش |
| صاد | ص |
| ضاد | ض |
| طا، طاء، طای دسته دار | ط |
| ظا، ظاء، ظای دسته دار | ظ |
| عین | ع |
| غین | غ |
| فِ، فا، فاء | ف |
| قِ، قاف | ق |
| کِ، کاف | ک |
| گِ، گاف | گ |
| لِ، لام | ل |
| مِ، میم | م |
| نِ، نون | ن |
| وِ، واو | و |
| هِـ، هـ دو چشم، ها، هاء | هـ |
| یِ، یا، یاء | ی |
در زبان فارسی چند تا مصوت داریم؟
با توجه به مطالبی که در دو بخش قبلی بیان کردیم، آیا می‌توانید بگویید در زبان فارسی مصوت‌ها چه تعداد است؟
این دسته از آواها در زبان فارسی، 6 عدد هستند. این دسته از آواها عبارت‌اند از:
ــَـ ــِـ ــُـ آ او ای
به‌طور کلی مصوت‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند: بلند و کوتاه
مصوت‌های بلند عبارت‌اند از: آ / او / ای
مصوت‌های کوتاه عبارت‌اند از: ــَـ / ــِـ / ــُـ
نحوه‌ی شمارش تعداد صامت و مصوت در یک کلمه
اکنون می‌دانید که در زبان فارسی، صامت‌ها و مصوت‌ها چه تعدادی هستند. همچنین با دسته بندی‌های مختلف آن‌ها آشنا شده‌اید؛ اما در این بخش از مقاله قصد داریم که در یک کلمه چگونه باید تعداد صامت‌ها و مصوت‌های آن را تشخیص دهیم.
باز هم لازم است به سراغ همان بخش بخش کردن در دوران اول دبستان برویم و مشخص کنیم که هر کلمه به چند بخش تقسیم‌بندی می‌شود. با بیان چند مثال، می‌توانیم این موضوع را به‌خوبی بررسی کنیم.
آب: ء + ا + ب
اکنون که صامت‌ها و مصوت‌ها را می‌شناسید، می‌توانید بگویید کلمه آب، شامل یک مصوت و دو صامت است.
در ادامه مثال‌های دیگری را بیان می‌کنیم و از شما می‌خواهیم برای تمرین بیش‌تر، تعداد صامت‌ها و مصوت‌های هر کدام را مشخص کنید:
آوا: ء + ا + و + ا
؟
معلم: م + ــُـ + ء + ــَـ + ل + ل + ــِـ + م
؟
پا: پ + ا
؟
رفت و آمد: ر + ــَـ + ف + ت + ــُـ + ء + ا + م + ــَـ + د
؟
انتخاب: ء + ــِـ + ن + ت + ــِـ + خ + ا + ب + ا + ت
؟
آیا می‌دانید قواعد واجی چیست؟
دانستید که واج‌ها در کنار یکدیگر می‌توانند واژه‌ها یا تکواژها را بسازند. قواعدی که در این مورد بیان می‌شود، در واقع قواعدی هستند طبق آن‌ها، واژه‌ها یا تکواژها ساخته می‌شوند. اگر یادتان باشد، اشاره کردیم که واج‌های صامت و مصوت مربوط به هر هجا، تنها به چند صورت خاص می‌توانند در کنار یکدیگر قرار گیرند، زیرا در زبان فارسی، گویش روان زبان فارسی می‌گویند که تنها به این شیوه‌ها، امکان قرار گرفتن آن‌ها در کنار یکدیگر وجود دارد و می‌توان آن‌ها را تلفظ کرد.
قواعدی که در حالت‌های خاصی، واج‌ها را در کنار یکدیگر قرار می‌دهد، عبارت است از:
ص + م: سه، پا
ص + م + ص: سیب، در
ص + م + ص + م: ماست، چشم
حال به تعداد صامت‌ها و مصوت‌های کلمه لوستر توجه کنید:
لوستر: ص + م + ص + ص + ص
با توجه به قواعدی که در بالا بیان کردیم، اکنون می‌دانید چرا در زبان فارسی لوستر را لوستِر تلفظ می‌کنیم.
لوستِر: ص + م + ص + ص + م + ص
نکته: دقت کنید که قاعده در واژه دوم، دو بار تکرار شده است.
نکته: بد نیست بدانید که گاهی اوقات، از حروف ابتدای انگلیسی که معادل صامت‌ها و مصوت‌ها هستند در قواعد استفاده می‌شود. در واقع قواعد به شکل زیر نوشته می‌شوند:
- ص + م: cv
- ص + م + ص: cvc
- ص + م + ص + ص: cvcc
صامت و مصوت در انگلیسی
برای آن که دیگر اطلاعات کامل‌تری در مورد صامت‌ها و مصوت‌ها داشته باشید، قصد داریم در این بخش از مقاله در رابطه با این آواها در زبان انگلیسی صحبت کنیم.
در دنیای الفبای انگلیسی، به‌طور کلی 26 حرف داریم. این 26 حروف به دو دسته صدادار و بی‌صدا تقسیم می‌شوند:
- حروف Vowel یا صدادار، شامل 5 حرف u، o، i، e و a است.
- حروف Consonant یا حروف صامت نیز، شامل 21 حرف b, c, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v, w, x, y, z می‌شود.
در زبان انگلیسی، صامت‌ها به دو دسته‌ی بی‌صدا و صدادار تقسیم می‌شوند. بدون تحرک داشتن تارهای صوتی یا به بیان دیگر بدون ایجاد صدا، می‌توان حروف بی‌صدا را ادا کرد؛ اما برای ادا کردن حروف صدادار، باید حتماً یکی از vowelها وجود داشته باشد.
نکات مهمی در رابطه با صامت و مصوت
در بخش‌های قبلی دانستید که حرف به نوشتار مربوط می‌شود و واج به گفتار. در نتیجه می‌توان گفت حروف هم نشانه مصوت‌ها هستند و هم نشانه‌ی صامت‌ها. حروفی که چنین ویژگی‌هایی را شامل می‌شوند، عبارت‌اند از:
ا / و / هـ / ی
ا: این نشانه می‌تواند در آغاز، بین و یا در پایان یک کلمه استفاده شود. به‌عنوان مثال می‌توان به کلمات ابر، آگاه و زیبا اشاره کرد. در آغاز کار ترکیبی از صامت‌ها و مصوت‌ها، در میان و پایان کلمه نشانه یکی از مصوت‌ها است.
همچنین مطالعه کنید معرفی کتاب برای ترجمه
و: این حرف می‌تواند در میان و پایان کلمات به کار رود، که در واقع یکی از مصوت‌ها به کار رفته است. در ابتدای کلمه نیز نشانه‌ی یکی از صامت‌ها است که می‌تواند با یکی از شش مصوت استفاده شود. البته لازم است بدانید که به‌صورت صامتی ساکن نیز در میان و پایان کلمات به کار می‌رود.
هـ: این حرف می‌تواند به‌عنوان صامت در ابتدا، میانه و یا پایان یک کلمه به کار رود.
ی: اگر در میانه و یا انتهای کلمه‌ای از یا استفاده شود، در واقع نشانه‌ای است که در دسته‌ی مصوت‌های بلند قرار می‌گیرد.
کلام پایانی
تلاش ما بر آن بوده است که در این مقاله اطلاعات کاملی را در رابطه با صامت‌ها و مصوت‌ها در اختیار شما عزیزان قرار دهیم. در ابتدا در چند خط، زبان الفبای فارسی را یادآوری کردیم و در ادامه به بیان دو مفهوم مهم و اساسی پرداختیم که لازم بود پیش از توضیحات اصلی مقاله، در رابطه با آن‌ها دانش کافی داشته باشید.
واج‌ها و هجاها را معرفی کردیم و در مورد هر کدام مثال‌هایی متعدد را به‌منظور جا افتادن موضوع بیان کردیم. در ادامه صامت‌ها را معرفی کردیم و دانستید در زبان فارسی چه تعداد از این حروف وجود دارد. همچنین مصوت‌ها و تعداد آن‌ها در زبان فارسی را نیز شناختید.
در انتهای مقاله قواعدی را در دنیای واج‌ها بیان کردیم که هدف از بیان آن‌ها، شناخت بیش‌تر در تشخیص صامت‌ها و مصوت‌ها بود. همچنین به‌طور کلی نکاتی را در طول مقاله عنوان کردیم که دانستن آن‌ها برای درک بهت دنیای آواها بسیار کمک‌کننده خواهد بود.
0 دیدگاه