آشنایی با حروف اضافه در زبان فارسی

حروف اضافه در فارسی

 ادبیات فارسی یکسری واژگانی هستند که خود به  تنهایی معنایی ندارند‌. درواقع این کلمات با قرارگرفتن در کنار کلمات و واژگان دیگر می توانند به تشکیل ارتباطی بین کلمات، عبارات و جمله ها موجب شوند. به این دسته از کلمات، حرف یا نقش نما اطلاق می گردد.

به این ترتیب یکی از این انواع حرف ها، حروف اضافه در فارسی است. در این مقاله قصد داریم در مورد حروف اضافه، معنا، اینکه حروف اضافه کدامند، انواع و کاربردهای ان توضیحات مفصل و جامعی ارائه دهیم.

حروف اضافه چیست؟

 همانطور که گفته شد حروف اضافه در فارسی خود به تنهایی دارای معنی مستقلی نیستند. معمولا قبل از اسم می آیند و در این صورت به ان اسم نقش متمم می دهند. به طور کلی، حروف اضافه نسبت و موقعیت کلمه را در جمله به کار برده شده به نمایش می گذارند. به عبارت ساده تر، حرف اضافه به ما در خواندن و فهم ساده تر یک متن کمک شایانی می کند.

 به طور مثال اگر در جمله: علی با پدرش برای خرید کیف به فروشگاه رفتند؛ حروف اضافه را حذف کنیم، خواندن و درک کردن جمله مشکل خواهد بود. حروف اضافه تنها در شعر و متون ادبی کاربرد ندارد، بلکه در تمامی مکالمات، مقالات، کتب و حتی در ترجمه مقاله تخصصی کاربرد فراوانی دارد.

کاربرد حروف اضافه در فارسی

حرف اضافه قبل از یک اسم، ضمیر یا عبارت اسمی به‌کار می‌رود و برای نشان دادن جهت، زمان، مکان، موقعیت و معرفی یک شئ کاربرد دارد. به عبارت دیگر، حروف اضافه ارتباط بین کلمات را در یک جمله بیان می‌کنند.

همچنین مطالعه کنید صامت و مصوت چیست؟

به‌طور کلی حروف اضافه بیانگر این موضوع هستند که یک چیز کجاست یا چه‌زمانی چیزی اتفاق می‌افتد. بنابراین اکثر حروف اضافه در فارسی معانی متفاوتی دارند و وقتی درجمله‌ای به‌کار روند؛ معنی آن جمله را ممکن است تا حدودی تغییر دهند. به مثال‌های زیر توجه کنید:

مثال حروف اضافه برای اشاره به یک جهت، مسیر یا فاصله:

• او تا مغازه رانندگی کرد.
• به سمت چپ نگاه کنید.

مثال حرف اضافه برای نشان دادن زمان: برای ارجاع به یک زمان خاص اشاره دارد.

• علی از فردا صبح مشغول به‌کار می‌شود.
• تولد خواهرم در پاییز است.

مثال برای نشان دادن یک مکان:

• لطفا در پارکینگ پارک کنید.
• در سالن سینما فیلم دیدم.

مثال برای نشان دادن یک موقعیت:

• تلفن همراه شما زیر میز است.
• کلید روی کمد است.

لیست کاملی از حروف پرکاربرد در ادبیات فارسی

در این بخش می‌خواهیم به لیست کامل و پرکاربردی از حروف اضافه در فارسی بپردازیم. این حروف کامل و جامع عبارتند از:

تذکر: باید خاطر نشان کرد که تمامی حروف اضافه نامبرده شده در دسته‌ی حروف اضافه پیشین قرار می‌گیرند و تنها حرف اضافه “بر” جزو حروف اضافه پسین محسوب می‌شود.

نکته1: “را” اگر معنی “به” را بدهد، حرف اضافه است

نکته2: “چون” زمانی  حرف اضافه محسوب می‌شود که معنی “مثل” و”مانند” داشته باشد.

نکته3: “بی” و “با” چنانچه با کلمه بعد از خود صفت بسازند، در آن صورت دیگر حرف اضافه محسوب نمی‌شوند و به عنوان پیشوند درنظر گرفته می‌شوند. مانند: بافرهنگ، بی‌سواد

نکته4: “تا” اگر معنی فاصله را بدهد و “جز” اگر به معنی “حتی بجز” باشد، حرف اضافه به حساب می‌آیند.

همچنین مطالعه کنید استعاره در ادبیات

انواع حروف اضافه از لحاظ نقش

با توجه اینکه حروف اضافه در فارسی چه موقعیت و نقشی داشته باشند، به دو دسته تقسیم می گردند.

حروف اضافه پیشین و حروف اضافه پسین.

حروف اضافه پیشین

 این دسته قرارگیری آنها به این صورت است که قبل از واژه می آیند.اصلی‌ترین حروف اضافه پیشین بدین شرح است: از، به، در، برای، با، بر، میان، پیش، پس و … . ؛
این نوع می‌تواند از ترکیب دو واژه هم تشکیل شود. مانند: درمیان، درمقابل، بعداز، به‌وسیله، از قبیل و … . 

مثال:

• من به خانه دوستم رفتم.     
• بعد از امتحان فارسی

حروف اضافه پسین

این گروه از حروف بعد از واژه موردنظرنمایان می شوند.

مثال:

• بی‌اندازه زرّ و گهر داشتم                                  بسر بر یکی تاج زر داشتم (فردوسی)

البته باید به این نکته اشاره کرد که استفاده از حروف اضافه پیشین در ادبیات فارسی مرسوم تر است و حروف اضافه پسین به طور معمول در متون ادبیات قدیم بیشتر مورد استفاده قرار می گرفته است و در زبان پشتو به وفور یافت می‌شود.

انواع حروف اضافه براساس ساختار یا تعداد واژه

در زبان فارسی حرف اضافه را براساس ساختارمی توان به دو گروه تقسیم بندی کرد، حروف اصافه ساده وحروف اضافه مرکب.

حروف اضافه ساده

اجزای این دسته از حروف اضافه قابل جداشدن نیستند. مانند:

از، در، به، با، بر، مگر، الا، جز، الّا، اندر، زی، بی و غیره. به چند مثال در این زمینه توجه فرمایید:

• با دوستم به مدرسه میروم.  
• هوا در زمستان سرد است.      
• جز کارت ملی، چیز دیگری همراه نداشته باشید.

همچنین باید این نکته را مدنظر قرار داد که حروف اضافه‌ای که در انتهای آنها کسره می‌آید جزو حروف اضافه ساده محسوب می‌شوند. این واژه‌ها عبارتند از:

 بیرونِ، رویِ، زیرِ، بالایِ، غیرِ، مثلِ، پهلویِ و غیره.

همچنین مطالعه کنید استعاره مصرحه چیست

مثال:

• رویِ میز
• مداد زیرِ کاغذ است.
• خنده‌اش مثلِ گل زیباست

حروف اضافه مرکب

اجزای این نوع حروف از ترکیب شدن یک حرف اضافه ساده با یک اسم، حرف و یا صفت بدست می‌آیند. در اینجا به  برخی از حروف اضافه ی مرکب ساخته شده، اشاره خواهیم کرد.

در : ، درمقابلِ ، درباره‌یِ ، درمیانِ، دربرابرِ ، درخصوص ِ، درموردِ، درکنارِ

مثال:

• کتاب درکنارِ آینه قرار گرفته است. 
• درباره‌یِ مشکلات  
• دربرابرِ ظلم ایستادگی کنید.

به: به غیر، به علاوه، به استثنایِ، به مجردِ، به جهتِ، به خاطرِ، به اضافهِ، به وسیله

همچنین مطالعه کنید قالب های شعر فارسی

مثال:

• همه به‌استثایِ دوستم آمده بودند.        
• به‌مجردِ اینکه رفتند باران بارید. 
• به‌وسیله‌یِ تلفن همراه

از: ازنظرِ ، ازرویِ ، ازسرِ ، ازقبیلِ ، ازلحاظِ ، ازحیثِ ، ازجمله یِ، ازسویِ

مثال:

• ازنظرِ کم‌آبی درخطر هستیم.               
• v     ازحیثِ دانایی     
• v     من و خواهرم ازلحاظِ چهره شبیه هم هستیم.

بر: براثرِ ، براساسِ، برحسبِ، برطبقِ

مثال:

• شهر بم براثرِ زلزله ویران شد.     
• براساسِ پیش‌بنی   
• برحسبِ محاسبات به عمل آمده با خشک‌سالی روبرو هستیم.

با: باوجودِ

مثال:

• زمستان باوجودِ برف زیباتر است.

تذکر: برخی از حروف اضافه در  فارسی وقتی در جمله‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند، ممکن است که به جمله موردنظر چند معنی بدهند. به عنوان مثال در جمله: ارزش انسان به شرف اوست. اینطور به‌نظر می‌رسد که حرف اضافه ساده “به” دو معنای متفاوت مقدار و نتیجه را بیان می‌کند.

نمونه‌ای از کاربرد حروف اضافه در استفاده روزمره را می‌توان در ترجمه کاتالوگ مشاهده کنید.

نحوه تشخیص حروف اضافه مرکب از حروف اضافه ساده

در برخی موارد ممکن است تشخیص اینکه حرف اضافه به‌کار برده شده در جمله از نوع مرکب است یا ساده، مشکل باشد. یک راه‌حل ساده برای آن این است که بدانیم نمی‌توانیم اسم بعد از حرف اضافه مرکب را گسترش دهیم یا به عبارتی برای آن وابسته‌ی پیشین به‌کار ببریم.

 به عنوان مثال در جمله‌ی «او به‌وسیله‌یِ کتاب‌های کمک آموزشی در کنکور قبول شد»، “به‌وسیله‌‌ی” حرف اضافه مرکب است. درصورتی‌که در جمله  «او به‌وسیله‌یِ کشاورزی نیاز دارد» تنها حرف “به” از نوع حرف اضافه ساده است و “وسیله‌یِ” متمم محسوب می‌شود، زیرا برای “وسیله‌یِ” می‌توان وابسته‌ی پیشین ذکر کرد و آن را گسترش داد و گفت «او به‌ این وسیله‌یِ کشاورزی نیاز دارد». 

کلام آخر

حروف اضافه در فارسی نسبت بین دو واژه را بیان می‌کنند و به کلمه بعد از خود نقش متمم می‌دهند. از این رو می‌توان این حروف را جزء لاینفک و جدانشدنی در جملات و متون ادبیات فارسی درنظر گرفت.

بدین ترتیب حرف اضافه در تمامی مقالات وکتب با موضوعات گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرد که نمونه‌ای از ان را می‌توانید در مقاله ترجمه کتاب ادبی مشاهده کنید.

عبارت کلیدی: حروف اضافه در فارسی، حرف اضافه